Czy studia prawnicze w obecnych czasach mają jeszcze sens?
Od dziecka wzrastaliśmy w przekonaniu, że prawnik to jeden z najlepszych, najbardziej prestiżowych i dochodowych zawodów. Czasy się jednak zmieniły i coraz częściej słychać głosy, że nie warto kształcić się w ten procesji. Studia są bardzo trudne i wyczerpujące, zrobienie aplikacji adwokackiej może ciągnąć się latami, a na rynku panuje ogromna konkurencja. Z drugiej strony wydaje się, że prawnik to jeden z nielicznych zawodów, na które zawsze będzie zapotrzebowanie. Wobec tego czy w obecnych czasach warto iść na studia prawnicze, czy może lepiej poszukać sobie innego zajęcia?
Gdyby ktoś zapytał nas, jakie zawody są „najlepsze” i najbardziej prestiżowe, większość z nas prawdopodobnie wymieniłaby wśród nich lekarzy. Od dziecka słyszeliśmy przecież, że przedstawiciele tej profesji są szanowani, nigdy nie brakuje im klientów ani pieniędzy. Prawnik to jeden z zawodów, o których rodzice marzą dla swoich latorośli. Zgodnie z badaniami Instytutu Badań Edukacyjnych 25% rodziców dzieci uczących się w III klasie szkoły podstawowej pragnie, by ich dziecko w przyszłości zostało lekarzem, zaś 20% – by wybrało właśnie prawo. Źródeł powszechnego poszanowania dla profesji prawnika należy poszukiwać w historii. „Advocatus” oznacza dosłownie „ten, kto niesie pomoc”. Do adwokatów zwracamy się w trudnych, życiowych sytuacjach, kiedy czujemy się zupełnie bezradni. W czasach PRL prawnicy bronili opozycjonistów i wyrażali sprzeciw wobec ówczesnemu systemowi. Nic dziwnego, że w powszechnym rozumieniu adwokat stał się kimś, ko poszukuje sprawiedliwości i pomaga „zwykłym ludziom”. Oczywiście, obecnie absolwenci prawa nie są otaczani aż takim kultem i estymą, jednak trudno zaprzeczyć, że wciąż pozostaje to jeden z najbardziej prestiżowych i poważanych zawodów. Obecnie wyznacznikiem sukcesu jest jednak raczej nie poczucie misji, a wysokie zarobki. Te rzeczywiście bywają osiągane, ale nie przez wszystkich – aby móc się pochwalić wyższym niż przeciętny dochodem, prawnik musi posiadać własną kancelarię.
Jednym z powodów, dla których tak wiele osób uważa karierę prawniczą za jedną z najlepszych, jest niesłabnące zapotrzebowanie na prawników. W dzisiejszych czasach coraz więcej zawodów może zostać zastąpionych przez maszyny lub komputery. Inne profesje są podatne na modę i zanikają, ponieważ nikt nie potrzebuje już usług ich przedstawicieli (taki los spotkał np. bednarza czy stelmacha). Jednak prawnicy na razie mogą spać spokojnie: porady prawne są i będą potrzebne zawsze, niezależnie od trendów, a sztuczna inteligencja nie jest w stanie zastąpić ludzkiego umysłu w tym zakresie. Przeprowadzone dotychczas testy wykazały, że takie oprogramowanie jest w stanie wykonać pracę ze wstępnych faz zajmowania się sprawą (np. wyszukać i przeanalizować potrzebne przepisy), jednak na kolejnych etapach konieczne jest złożone wnioskowanie i argumentacja przeprowadzana przez człowieka.
Oczywiście, studia prawnicze to jedne z najtrudniejszych, na jakie można się zdecydować. Nie znaczy to, że osoby uczęszczające na ten kierunek w ogóle nie mają czasu na przyjemności, a ich całe życie wypełnia uczenie się na pamięć całych podręczników. Owszem, sesja egzaminacyjna to niezwykle trudny okres, wypełniony w całości nauką. Nie może być inaczej, skoro sam kodeks cywilny obejmuje aż 1088 artykułów. Adwokat musi dysponować obszerną wiedzą z zakresu przepisów prawnych, w związku z czym jego studia rzeczywiście wiążą się z bardzo dużą ilością materiału do opanowania oraz wieloma godzinami przyswajania informacji. Jednak znacznie łatwiej jest tym, którzy są w stanie uczyć się systematycznie. Nie jest to łatwe, ponieważ obecność na wykładach nie jest obowiązkowa, a większość zajęć da się zastąpić czytaniem podręczników – w końcu są to przede wszystkim teoretyczne studia. W związku z tym należy spodziewać się przede wszystkim konieczności zapamiętywania ogromnej liczby przepisów, co dla wielu osób może się okazać zbyt nudne. Jednak z drugiej strony, studia prawnicze przynoszą również masę niezwykle interesujących doświadczeń, takich jak obecność na salach sądowych czy uczestnictwo w sekcjach zwłok. Oprócz tego studenci mogą brać udział w świadczeniu nieodpłatnej pomocy prawnej osobom ubogim lub zagrożonym wykluczeniem społecznym (np. w „Klinice Prawa” lub w ramach akcji „Znam swoje prawa”).
Jednak same studia nie wystarczą do tego, by stać się czynnie działającym adwokatem. Po obronie pracy magisterskiej czeka nas kolejny krok – aplikacja. Możemy zdecydować się na jedną z ośmiu możliwości: aplikację adwokacką (która trwa 3 lata), ogólną (1 rok), radcowską (3 lata), sądową (4,5 roku), komorniczą (2 lata), notarialną (2,5 roku), prokuratorską (2,5 roku) oraz legislacyjną (1,5 roku). Aplikacja to specyficzny rodzaj praktyki zawodowej, podczas której absolwenci przechodzą przygotowanie do wykonywania wybranej przez siebie profesji. Najczęściej odbywa się ją w sądach, urzędach, prokuraturach, a także kancelariach prawnych. Zwieńczeniem aplikacji jest egzamin, którego zdanie skutkuje otrzymaniem uprawnień zawodowych. Niestety, już samo dostanie się na aplikację bywa ogromnym wyzwaniem. Ponadto roczna opłata za naukę wynosi kilka tysięcy, a nie każdego tuż po studiach stać na tak duży wydatek. Choć studia prawnicze same w sobie uchodzą za bardzo trudne i wyczerpujące, wielu prawników najciężej wspomina właśnie praktyki, które wymagają równie dużej ilości nauki i starań. Egzamin zawodowy jest zaś niezwykle trudny, w związku z czym niejednokrotnie trzeba do niego podchodzić nawet kilka razy, co dodatkowo opóźnia rozpoczęcie kariery zawodowej.
Jak wspomnieliśmy na początku, prestiż określonych zawodów ściśle wiąże się z wynikającymi z nich zarobkami. Profesja prawnika uchodzi za niezwykle dochodową, ale czy tak jest w istocie? Z pewnością, jeśli mamy na myśli odnoszących sukcesy, mających dużo spraw adwokatów lub pracowników światowych gigantów. Jednak jest również bardzo dużo osób po aplikacji, którym nie wystarcza nawet na comiesięczne opłaty oraz ZUS. Wielu prawników pracuje za 1700-2000 zł netto. Jednak jeśli weźmiemy pod uwagę mediany wynagrodzeń, sytuacja wygląda znacznie lepiej. Najwięcej zarabiają sędziowie (10990 zł brutto), prokuratorzy (9768 zł brutto) oraz radcowie prawni (7363 zł brutto). Przeciętny adwokat otrzymuje 5690 zł brutto. 25% adwokatów zarabia 4200 zł brutto lub mniej. Taki sam odsetek osiąga zyski wynoszące 8700 zł brutto lub więcej.
Pamiętajmy również o sytuacji osób w czasie aplikacji. Koszty, jakie muszą ponosić, są naprawdę duże, a podczas realizowania praktyk zawodowych nie mogą liczyć na wysokie zarobki. Wielu robi je całkowicie za darmo, w formie wolontariatu. Inni otrzymują symboliczne wynagrodzenie wynoszące od 500 do 1500 zł netto. Zdarza się, że pensja aplikanta jest zadowalająca, jednak nie jest to regułą. Oznacza to, że większość z nich korzysta ze wsparcia finansowego ze strony rodziny albo musi dorabiać sobie po godzinach na znacznie mniej prestiżowych stanowiskach, np. w sklepach, w gastronomii lub na recepcjach. Niektórzy „ratują się” tzw. „stójkami”, czyli zastępstwami procesowymi. Chodzi o proste sprawy, w przypadku których nie ma potrzeby, by radca lub adwokat specjalnie przyjeżdżał z innego miasta.
Korzystając ze stereotypu, zgodnie z którym adwokaci mogą pochwalić się bardzo wysokimi zarobkami, zupełnie ignorujemy niezwykle dużą konkurencją na rynku pracy. Przede wszystkim studia prawnicze nie są aż tak elitarne, jak mogłoby się wydawać niektórym. Każdego roku na wydziały o tym profilu przyjmowanych jest stanowczo zbyt dużo studentów. Nawet jeśli nie wszyscy z nich dotrwają do końca nauki – wciąż jest to liczba znacząco przewyższająca popyt na rynku pracy. Każdy absolwent musi walczyć z wieloma konkurentami, z których część posiada znajomości lub koneksje rodzinne mogące im pomóc w zdobyciu zatrudnienia. Dane liczbowe są jednoznaczne: w Warszawie liczba kancelarii prawnych w przeliczeniu na mieszkańca jest aż dziesięć razy wyższa niż w Skandynawii! Zauważmy przy tym, że kraje skandynawskie są znacznie zamożniejsze niż Polska, co oznacza, że ich obywateli częściej stać na pobieranie porad prawnych. Z każdym rokiem wzrasta liczba absolwentów studiów prawniczych, a to oznacza, że konkurencja na rynku nadal rośnie. Z tego powodu nie każdy, kto ukończył taki kierunek, może liczyć na pracę w zawodzie. Coraz więcej takich osób decyduje się na zatrudnienie w innych sektorach. Oprócz tego plagą są osoby oferujące swoje porady za symboliczne opłaty.
Kiedy konkurencja na rynku jest wysoka, każda firma chce zrobić wszystko, by przyciągnąć jak największą liczbę klientów. Właśnie po to wymyślono reklamę – by przedsiębiorcy mieli możliwość docierania z informacją o swojej ofercie do jak największej liczby odbiorców oraz przekonywania ich do skorzystania z niej. W przypadku kancelarii prawnych sprawa się komplikuje, ponieważ nie mają prawa do promowania swoich usług. Adwokatów obowiązuje zakaz umieszczania reklamy w prasie oraz innych środkach masowego przekazu, redagowania relacji prasowej, radiowej lub telewizyjnej ze sprawy, w której ów adwokat udzielał pomocy prawnej, inspirowania relacji dziennikarskiej w środkach masowego przekazu oraz komentowania w nich prowadzonej przez siebie sprawy, a także reklamowania swojej osoby oraz działalności podczas występów w mediach. W związku z tym trudno wyróżnić się na rynku i zaznaczyć swoją obecność w nieco bardziej wyrazisty sposób. Jedynym sposobem na przyciąganie nowych klientów jest… dobre sprawdzanie się podczas spraw prowadzonych dla ich poprzedników. Wiedza o dobrych adwokatach rozchodzi się bowiem tzw. „pocztą pantoflową”, czyli poprzez polecenia.
Zatem czy warto wybrać się na studia prawnicze? Na to pytanie każdy powinien odpowiedzieć sobie we własnym zakresie. Z pewnością nie należy robić tego tylko dlatego, że profesja ta cieszy się dużym prestiżem i jest uważana za dobrze płatną. Najważniejsze, by mieć w sobie pasję i gotowość do ciężkiej pracy nad realizacją marzeń. Tylko najsilniejsi i najbardziej zdeterminowani są w stanie przebić się na rym rynku.
