Przedawnienie wyroku, ścigania itp.
Nawet jeśli ktoś popełni przestępstwo, nie można ukarać go za to w dowolnym momencie. Polskie prawo reguluje takie sytuacje, dopuszczając przedawnienie wyroku lub możliwości ścigania. Jakie terminy wchodzą wówczas w grę i czym jest zawieszenie biegu przedawnienia?
Polski ustawodawca wyszedł z założenia, że nie ma sensu karać za przestępstwa popełnione dawno temu – wówczas kara nie oddziałuje na skazanego tak, jak powinna, a dodatkowo poczucie krzywdy wielu pokrzywdzonych ulega zatarciu. W związku z tym przekonaniem prawo przewiduje sytuacje, w których już nie można wszcząć postępowania przeciwko konkretnej osobie lub nie da się wykonać na niej już zasądzonej kary. Aby zrozumieć ten mechanizm, należy poznać pojęcia przedawnienia karalności oraz przedawnienia wykonania kary, a także nauczyć się je rozróżniać.
Przedawnienie karalności oznacza termin, po którym nie można już wszcząć postępowania karnego lub należy umorzyć toczące się postępowanie. Należy podkreślić, że nawet jeśli nie można kogoś za coś ukarać, jego czyn wciąż pozostaje przestępstwem.
Z artykułu 101 kodeksu karnego wynika, że karalność przestępstwa ustaje po upływie:
– 30 lat – w przypadku, gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa,
– 20 lat – kiedy czyn stanowi inną zbrodnię,
– 15 lat – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat,
– 10 lat – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata,
– 5 lat – gdy chodzi o pozostałe występki.
W tym miejscu należy zaznaczyć, że zbrodnie przeciwko ludzkości (czyli zachowania przestępcze takie jak zabójstwo, eksterminacja, tortury lub niewolnictwo skierowane przeciwko określonej grupie społecznej, np. etnicznej, narodowościowej, wiekowej, religijne czy światopoglądowej) i zbrodnie wojenne (masowe mordy dokonywane przez żołnierzy lub oddziały paramilitarne podczas wojen, przede wszystkim mające miejsce w celu zastraszenia ludności cywilnej przeciwnej strony) nigdy nie ulegają przedawnieniu.
Z kolei karalność (ściganie) przestępstwa, które jest ścigane z oskarżenia prywatnego, przedawnia się po roku od momentu dowiedzenia się pokrzywdzonego o tym, kim jest sprawca, jednak nie później niż po 3 latach od popełnienia samego czynu.
Jeśli mamy do czynienia z występkami przeciwko zdrowiu i życiu osoby małoletniej, które są zagrożone karą nie większą niż 5 lat pozbawienia wolności, a także przestępstwami seksualnymi przeciwko małoletniemu, przedawnienie karalności nie może mieć miejsca przed ukończeniem przez niego 30-tego roku życia.
Kiedy obliczamy termin przedawnienia karalności, musimy wziąć jednak pod uwagę treść przepisu artykułu 102 kodeksu karnego, który mówi, że jeśli w czasie określonym powyżej zostało wszczęte postępowanie, wówczas okres przedawnienia wynosi o 10 lat więcej (w przypadkach przytoczonych wyżej) lub 5 lat (w pozostałych sytuacjach).
Aby zobrazować ten przepis, weźmy pod uwagę prosty przykład. Jeżeli osoba X w 2017 roku ukradła komuś 6500 zł, a w roku 2018 wszczęto przeciwko niej śledztwo i postawiono zarzut kradzieży, a także wszczęto postępowanie, to karalność tego przestępstwa ustanie w 2037 roku.
Przedawnienie wykonania kary dotyczy zaś sytuacji, w których mamy już prawomocny wyrok skazujący – wówczas przedawnienie odnosi się do możliwości wykonania kary określonej w wyroku. Artykuł 103 kodeksu karnego mówi, że nie można wykonać kary, jeżeli od uprawomocnienia się wyroku skazującego minęło:
– 30 lat – w przypadku skazania na karę pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat albo karę bardziej surową,;
– 15 lat – kiedy oskarżonego skazano na karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat,
– 10 lat – w przypadku skazania na inną karę.
Przykładowo, jeśli obywatel Y w 2017 roku otrzymał prawomocny wyrok skazujący go na karę grzywny, to możliwość wykonania tej kary ustanie w roku 2027.
Istnieje również instytucja zwana spoczywaniem lub zawieszeniem biegu przedawnienia. Innymi słowy, w takim wypadku bieg terminu przedawnienia zostaje wstrzymany na pewien okres, który musi być ściśle powiązany z określoną w ustawie przeszkodą. Okres, w którym istniała przeszkoda nie jest więc zaliczany do czasu potrzebnego do zaistnienia przedawnienia. Zgodnie z artykułem 104 kodeksu karnego spoczywanie biegu przedawnienia mogą spowodować jedynie przeszkody natury prawnej, a nie faktycznej (np. fizycznej, takie jak długotrwała choroba sprawcy lub niemożność jego ujęcia). Wyjątkiem jest sytuacja, w której następuje zawieszenie postępowania wykonawczego z powodu uchylania się skazanego od wykonania kary – w takim przypadku okres wstrzymania przedawnienia nie może być dłuższy niż 10 lat.
Zupełnie innym przypadkiem jest bieg przedawnienia przestępstw wojskowych (takich jak niezgłoszenie się do odbywania służby, trwałe uchylanie się od służby, dezercja lub samowolne opuszczenie miejsca służby). Wówczas przedawnienie może się rozpocząć dopiero w momencie, w którym sprawca uczyni zadość obowiązkowi lub przestanie on na nim ciążyć.
