Rodzaje urlopów pracowniczych
Większość z nas, używając słowa „urlop”, ma na myśli najbardziej popularny, standardowy urlop wypoczynkowy. Tymczasem pracownikowi przysługuje więcej niż jeden rodzaj wolnego od pracy. Zarówno osoby zatrudnione, jak i te, które prowadzą działalność gospodarczą i zatrudniają pracowników, powinny znać wszystkie ich typy, by jak najlepiej dostosować je do swoich potrzeb.
Zanim przejdziemy do omówienia różnych rodzajów wolnego od pracy, wyjaśnijmy sobie, czym właściwie jest urlop. Mianem tym określamy czas, w którym pracownik jest zwolniony od świadczenia pracy na rzecz pracodawcy i przysługuje on każdej osobie zatrudnionej w oparciu o umowę o pracę.
Pierwszym i najbardziej typowym rodzajem urlopu jest tzw. urlop wypoczynkowy. Jego założeniem jest regeneracja sił oraz odpoczynek, choć, oczywiście, każdy ma prawo wykorzystać go w taki sposób, jaki mu najbardziej odpowiada. Zgodnie z regulacjami zawartymi w Kodeksie pracy, pracownik, którego staż pracy jest krótszy niż 10 lat, ma prawo do 20 dni roboczych urlopu. Z kolei pracownik, który pracuje od 10 lat lub dłużej, może wykorzystać 26 dni urlopu. Staż pracy obliczany jest na podstawie wszystkich lat, w których dana osoba była zatrudniona na umowie o pracę, a także lat nauki. Zasadnicza (lub równorzędna) szkoła zawodowa daje nam 3 lata do okresu zatrudnienia, średnia szkoła zawodowa – 5 lat, średnia szkoła zawodowa dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych – 5 lat, średnia szkoła ogólnokształcąca – 4 lata, szkoła policealna – 6 lat, zaś studia wyższe – 8 lat. Co ważne, okresów nauki nie można sumować. Oznacza to, że do stażu pracy wlicza się tylko najdłuższy okres nauki (w związku z czym nie liczymy np. szkoły średniej, jeżeli po niej ukończyliśmy studia). Jeżeli dana osoba zaczyna swoją pierwszą pracę, to wypracowuje część urlopu z każdym miesiącem (każdy przepracowany miesiąc to 1/12 rocznego urlopu, czyli w tej sytuacji 1,66 dnia). Zgodnie z Kodeksem pracy, jedna część urlopu nie może być krótsza niż 14 dni kalendarzowych ciągiem, natomiast resztę urlopu pracownik może wykorzystać w takich przedziałach, jakie sam wybierze. W czasie urlopu wypoczynkowego pracownik pobiera wynagrodzenie równe temu, które otrzymywałby, gdyby pracował. Jeżeli stosunek pracy zostanie rozwiązany przed wykorzystaniem przysługującego urlopu, były pracownik powinien otrzymać ekwiwalent pieniężny za należne dni wolne. Specjalnym rodzajem urlopu wypoczynkowego jest „urlop na żądanie”. Chęć skorzystania z niego należy zgłosić najpóźniej w dniu jego rozpoczęcia. W każdym roku kalendarzowym przysługują nam 4 dni takiego urlopu.
Drugim rodzajem urlopu jest urlop bezpłatny, który ma miejsce w odpowiedzi na pisemny wniosek złożony przez pracownika. W czasie takiego urlopu pracownik nie dostaje wynagrodzenia, ale nie może być też zwolniony. Wykorzystanie urlopu bezpłatnego zmniejsza okres przysługującego mu urlopu wypoczynkowego. Nie istnieją żadne ograniczenia dotyczące długości takiego wolnego. Co ciekawe, za pisemną zgodą pracodawcy pracownik może nawet wziąć bezpłatny urlop w celu pracy u innego pracodawcy.
Urlop okolicznościowy to z kolei urlop brany z powodu ważnych wydarzeń natury osobistej i rodzinnej, np. narodzin dziecka, ślubu, śmierci członka rodziny itp. Jest to urlop płatny, dodatkowy w stosunku do urlopu wypoczynkowego. Co ważne, osoba zatrudniona musi przedstawić pracodawcy związaną z nim dokumentację, np. odpis aktu zgonu członka rodziny, akt ślubu itd. Wymiar przysługującego urlopu zależy od rodzaju wydarzenia:
– 2 dni wolnego odpowiadają ślubowi pracownika, narodzinom jego dziecka, zgonu i pogrzebu małżonka, dziecka, matki, ojca, macochy lub ojczyma pracownika;
– 1 dzień wolnego przysługuje w przypadku ślubu dziecka pracownika, zgonu i pogrzebu jego siostry, brata, teściowej, teścia, babci, dziadka lub innej osoby, która pozostaje na jego utrzymaniu lub pozostaje pod jego opieką.
2 dni wolnego przysługują także rodzicom w ramach opieki nad dzieckiem, które nie ukończyło jeszcze 14-tego roku życia.
Następnym istotnym typem urlopu są urlopy macierzyńskie i tacierzyńskie. Do takich urlopów mają prawo wszyscy pracownicy zatrudnieni na umowę o pracę lub umowę-zlecenie, którzy odprowadzają składki chorobowe. W czasie takiego urlopu wynagrodzenie nie jest wypłacane przez pracodawcę, a przez ZUS. Matce dziecka przysługuje urlop macierzyński w dwóch wymiarach:
– podstawowym wynoszącym 20 tygodni w przypadku jednego dziecka, zaś przy ciążach mnogich – od 31 do 37 tygodni;
– dodatkowym, którego długość wynosi od 6 do 8 tygodni, w zależności od liczby dzieci.
Jeżeli matka nie wykorzysta całości przysługującego jej urlopu, jego część może przekazać ojcu, który w takiej sytuacji korzysta z tzw. urlopu tacierzyńskiego.
Bezpośrednio po urlopie macierzyńskim można zaś skorzystać z urlopu rodzicielskiego, który można wykorzystać jednorazowo lub w kilku okresach. Jego maksymalny czas trwania to 26 tygodni, które rodzice mogą dowolnie rozdzielić między siebie. Podczas takiego urlopu również przysługuje wynagrodzenie wypłacane przez ZUS.
Niezależnie od tego, czy matka odprowadza składki na ubezpieczenie społeczne, ojcu (zatrudnionemu w oparciu o umowę o pracę) przysługuje tzw. urlop ojcowski. Trwa on 14 dni kalendarzowych, które można dowolnie wykorzystać do momentu ukończenia przez dziecko 2-go roku życia. Urlopu tego nie można przekazać matce.
Natomiast urlop wychowawczy przysługuje rodzicom dziecka poniżej 5-go roku życia. Jest to urlop bezpłatny w maksymalnym wymiarze 36 miesięcy, w czasie którego nie można zwolnić pracownika.