Pojęcie testament kojarzy nam się zazwyczaj z pisemnym dokumentem, który zawiera ostatnią wolę zmarłego. Mało kto z nas wie, że istnieje też termin testament ustny. Wyjaśniamy, co to takiego, kto może go przygotować oraz w jaki sposób.
Czym charakteryzuje się testament ustny?
Testament ustny, jak sama nazwa wskazuje, wyróżnia się odmienną formą. Przybiera postać ustnego oświadczenia ostatniej woli. Inna ważna cecha tego rodzaju testamentu, to szczególne okoliczności, które pozwalają na jego złożenie. Należą do nich: obawa nagłej śmierci spadkodawcy lub sytuacja, w której złożenie testamentu w klasycznej formie przez niego, jest zupełnie niemożliwe bądź bardzo utrudnione.
Testament ustny – wymagania
Nie tylko szczególne okoliczności sprawiają, że testament ustny może zostać wygłoszony. Aby ostatnia wola spadkodawcy nabrała mocy sprawczej, prócz wymienionych wyżej szczególnych okoliczności, muszą być spełnione jeszcze inne określone warunki.
Kiedy można sporządzić testament ustny?
Testament ustny można sporządzić gdy:
- istnieje uzasadniona obawa rychłej śmierci spadkodawcy – przemawia za tym jego stan zdrowia lub chociażby bardzo ryzykowna operacja, której ten może nie przeżyć;
- spadkodawca wyraził swoją ostatnią wolę w obecności co najmniej trzech osób – przy czym nie jest tu wymagana obecność urzędnika.
Inne okoliczności szczególne uprawniające do złożenia testamentu w formie ustnej to także:
- podeszły wiek spadkodawcy;
- fakt, że spadkodawca leży w szpitalu bądź też przebywa w ośrodku pomocy ze względu na pogarszający się stan zdrowia.
Aby testament ustny nabrał mocy sprawczej, po wygłoszeniu go w obecności co najmniej trzech świadków, musi on zostać spisany. Należy przy tym pamiętać, że na dokumencie powinny też widnieć trzy podpisy – co najmniej dwóch świadków oraz samego spadkodawcy. Spisanie ustnego testamentu powinno nastąpić nie później niż w ciągu roku od momentu jego wygłoszenia.
Co się dzieje w momencie, gdy termin ten nie został dotrzymany lub zaszły inne nieprzewidziane okoliczności, które uniemożliwiły spisanie wygłoszonego testamentu? Wówczas niezbędne są zeznania świadków obecnych w czasie oznajmiania ostatniej woli, które składają w sądzie.
Świadek przy testamencie ustnym
Jak już wcześniej nadmieniliśmy, aby testament ustny mógł zostać sporządzony, jego ogłoszeniu powinny towarzyszyć co najmniej trzy osoby. Czy jednak absolutnie każdy może nim zostać? Niekoniecznie. Aby można było pełnić funkcję, jako świadek przy testamencie ustnym, należy spełnić następujące warunki:
- musi to być osoba z pełną świadomością prawną – oznacza to, że świadkiem przy testamencie ustnym może być tylko osoba pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona;
- musi to być osoba pełnosprawna umysłowo, a także osoba, która potrafi: pisać, czytać, ale i operować swobodnie językiem, w jakim wypowiada się spadkodawca;
- musi to być osoba niekarana sądownie za fałszywe składanie oświadczeń czy zeznań.
Jakie są jeszcze inne okoliczności, które dyskwalifikują daną osobę, jako świadka przy testamencie ustnym? Osoba taka nie może być:
- małżonkiem spadkodawcy;
- spadkobiercą wymienionym w testamencie;
- osobą spowinowaconą ze spadkodawcą;
- osobą pozostającą w stopniu stosunku przysposobienia ze spadkodawcą.
Jeśli mimo wszystko, taka osoba znalazła się w gronie świadków, to fakt ten nie unieważnia całego testamentu, a jedynie zapis dotyczący świadka.
Czym się różni testament zwykły od ustnego?
Zwykły testament:
- jest dokumentem spisanym i podpisanym przez spadkodawcę;
- może przybrać formę aktu notarialnego;
- jego sformułowanie nie wymaga obecności świadków.
Testament ustny:
- wymaga obecności przynajmniej 3-ech świadków, ale nie musi być wśród nich prawnik czy inny urzędnik;
- jest obwarowany wystąpieniem okoliczności szczególnych jak: ryzyko nagłej śmieci, pobyt w szpitalu, bardzo zły stan zdrowia, podeszły wiek;
- wymaga dodatkowego spisania, a także kilku podpisów – samego spadkodawcy oraz dwóch świadków;
- wymaga oświadczenia woli spadkodawcy.
Co to jest testament allograficzny?
Szczególnym rodzajem testamentu ustnego jest tzw. testament allograficzny. Jest to dokument o charakterze urzędowym. Sporządza się go ustnie w obecności:
- dwóch świadków;
- wójta (burmistrza, prezydenta miasta), marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy, starosty czy kierownika urzędu stanu cywilnego.
Ze względu na wymaganą obecność urzędników, jest on zamiennie określany, jako testament urzędowy.
Może być on sporządzony w dowolnym czasie przez osobę posiadającą zdolność do czynności prawnych.
Jak sporządzić testament allograficzny?
Aby sporządzić testament allograficzny, należy wykonać szereg czynności:
- Spadkodawca wygłasza ustnie oświadczenie woli w obecności urzędnika i dwóch świadków.
- Oświadczenie zostaje spisane i przyjmuje formę protokołu z podaniem daty sporządzenia.
- Spisany protokół zostaje odczytany spadkodawcy – muszą w nim uczestniczyć świadkowie.
- Odczytany, a wcześniej spisany testament, musi zostać podpisany przez: spadkodawcę, towarzyszącego urzędnika, świadków ogłoszenia testamentu.
Testatorem nie może być osoba niema lub głucha i posługująca się językiem migowym.
Uprawnionymi osobami do odebrania oświadczenia woli w tej formie, są osoby pełniące następujące funkcje: wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta, marszałek województwa, sekretarz powiatu, sekretarz gminy, kierownik urzędu stanu cywilnego. Co bardzo ważne, nie mogą to być zastępcy tych osób. Prawo nie zezwala na takie odstępstwa.
Takiego prawa nie posiadają osoby spokrewnione lub spowinowacone ze spadkodawcą. Nie może być to również osoba, która pozostaje w bliskim związku z testatorem.
Testament allograficzny – co jeszcze warto o nim wiedzieć?
Testament allograficzny (inaczej urzędowy) może w każdej chwili odwołać jedynie osoba, która go sporządziła. Nie ma do tego prawa ani wskazany przez spadkodawcę urzędnik. Prawo nie zezwala też na odwołanie zapisów testamentu allograficznego przez przedstawicieli spadkodawcy.
Testament allograficzny jest porównywalny do aktu notarialnego, mimo że nie wymaga on obecności tego urzędnika, ani w czasie jego wygłaszania, ani też podczas spisywania czy podpisywania.
Ten rodzaj testamentu może być spisany jedynie w urzędzie. Wcześniej wymagane jest więc ustalenie konkretnej daty i godziny spotkania.
Testament allograficzny wymaga też wniesienia odpowiedniej opłaty. Jest to stała kwota wynosząca 22 zł. Koszt ten nie wzrasta, nawet jeśli dokument zawiera dużą ilość rozporządzeń czy postanowień spadkowych.
Podobnie, jak w przypadku testamentu allograficznego istnieją pewne ograniczenia co do osoby świadka – są identyczne, jak przy testamencie ustnym. Oznacza to, że w tej roli nie może wystąpić osoba, która:
- nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;
- jest niewidoma, głucha, niema lub niepełnosprawna umysłowo;
- nie umie czytać lub pisać;
- nie posługuje się płynnie (rozumienie w piśmie i mowie) językiem spadkodawcy;
- została skazana prawomocnie wyrokiem sądu za nieprawdziwe lub fałszywe zeznania czy oświadczenia;
- została uznana za spadkobiercę.
Świadkiem nie może być też małżonek spadkodawcy ani żaden bliższy czy dalszy krewny.
Słowem podsumowania – testament ustny należy do kategorii testamentów szczególnych. Możliwy jest on do złożenia jedynie wtedy, gdy zachodzą ku temu odpowiednie przesłanki jak, chociażby obawa nagłej śmierci spadkodawcy. Ponadto, aby go złożyć, potrzebni są świadkowie. Szczególną formę tego testamentu stanowi testament allograficzny, który musi zostać ogłoszony w obecności określonych w prawie urzędników.