Prawa autorskie i pokrewne – czym są i jakie są ich korzyści?

Prawa autorskie i prawa pokrewne to dziedzina, którą szczególnie zainteresowani są artyści. Jest nierozerwalnie związana z branżą kreatywną przez co zdarzają się spore problemy interpretacyjne. W dzisiejszym artykule postaramy się rozwiać wątpliwości i wskazać, jakie są korzyści z użytkowania praw autorskich i pokrewnych.

Przedmiot chroniony przez prawa autorskie

Przedmiotem ochrony przez prawo autorskie jest utwór. Jego definicja zawarta jest w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, która mówi, że utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.

Z definicji utworu wynika, że utworem może być wszystko, co wytworzył człowiek i jest niepowtarzalne. Nie ma znaczenia więc wartość artystyczna, czy przydatność. Utwór należy jednak uzewnętrznić.

Utworem może być w szczególności:

– Fotografia;

– Muzyka;

– Literatura;

– Film;

– Budynek;

– Wzór przemysłowy.

Co ważne, przedmiot obejmujący ochronę autorskoprawną to wyłącznie rezultat, który został utrwalony. Z ochrony nie korzysta sam pomysł.

Co chronią prawa pokrewne?

Prawa pokrewne w przeciwieństwie do autorskich chronią wykonanie artystyczne. Artykuł 85 ustawy PrAut szeroko opisuje tę definicję.  Co ważne, chodzi wyłącznie o artystyczne wykonanie utworu. Dlatego za przedmiot ochrony nie sposób uznać na przykład występu artysty cyrkowego.

Aby skutecznie ustalić, czy dane wykonanie jest chronione przez ustawę prawo autorskie i prawa pokrewne trzeba zbadać, czy polega ono na twórczej interpretacji utworu. Jeśli tej interpretacji brakuje, wówczas nie ma mowy o artystycznym wykonaniu.

W szczególności ochrona obejmuje:

– Fonogram;

– Wideogram;

– Nadanie;

– Pierwsze wydanie;

– Wydanie krytyczne i naukowe.

Prawa autorskie i pokrewne – komu przysługują?

Twórcą w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych jest osoba, która stworzyła dzieło. Co prawda, to prawo przysługuje twórcy pierwotnie, lecz niekiedy jest przenoszone na inne osoby w drodze umowy lub dziedziczenia.

Twórcą utworu może być wyłącznie osoba fizyczna. Nie sposób uznać, że utwór stworzyła osoba prawna, maszyna czy zwierzę. Natomiast nic nie stoi na przeszkodzie, aby za twórcę utworów uznać więcej niż jedną osobę.

Prawa pokrewne służą natomiast artyście wykonawcy. Jest to osoba, której działanie prowadzi do powstania wykonania utworu. W związku z tym wykonawcami mogą być na przykład:

– Aktorzy;

– Wokaliści;

– Tancerze;

– Mimowie;

– Dyrygenci;

– Muzycy.

Co ważne, nie muszą to być wcale osoby, które zajmują się tym zawodowo. Nie ma również znaczenia ich wykształcenie, a ochroną objęte jest każde wykonanie artystyczne niezależnie od wartości. Oczywiście wykonanie artystyczne może zostać stworzone przez kilka osób.

Prawa majątkowe a prawa osobiste – czym się różnią?

Kwestia praw majątkowych i osobistych to element prawa autorskiego, który przysparza najwięcej problemów. Wynika to z tego, że niektóre prawa autor utworu może zbyć, ale inne pozostają z nim przez całe życie i nie może się ich zrzec.

Autorskie prawa osobiste

Jest to więź twórcy z utworem. Nie można jej rozerwać ani ograniczyć w czasie czy zbyć. Twórca jest z nimi związany niezależnie od sytuacji. W szczególności składają się na nie prawa:

–  autorstwa utworu

–  oznaczenia utworu swoimi danymi lub pseudonimem, a także udostępnienia anonimowo;

– nienaruszalności treści i formy

–  rzetelnego wykorzystania

–  decyzji o pierwszym udostępnieniu

Autorskie prawa majątkowe

Te prawa mają charakter majątkowy i są uprawnieniem do korzystania z dzieła lub rozporządzania nim. Mogą pozostać u twórcy utworu, ale również autor ma możliwość upoważniania osób trzecich do korzystania z utworu. Jednocześnie dzięki temu rodzajowi praw osoba, która posiada prawo do korzystania z utworu ma możliwość skutecznego dochodzenia swoich praw w związku z naruszeniami związanymi z rozpowszechnianiem i korzystaniem z utworu.

Korzyści praw autorskich i praw pokrewnych

Skorzystanie z ochrony na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych niewątpliwie niesie za sobą same plusy. Dzięki niej twórcy zabezpieczają swój interes nie tylko pod względem majątkowym, ale również osobistym. Podstawową korzyścią jest możliwość ochrony przed nieautoryzowanym rozpowszechnianiem dzieła czy plagiatem.

Osoba trzecia, która naruszy prawa twórcy może zostać pociągnięta do odpowiedzialności zarówno na gruncie cywilnym jak i karnym. Najpopularniejszą sankcją za naruszenie praw autorskich jest konieczność naprawienia szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej, a także wydanie uzyskanych korzyści.

Na gruncie prawa karnego można dochodzić swoich praw w przypadku popełnienia plagiatu lub naruszenia innych autorskich praw osobistych, takich jak brak oznaczenia autora czy zniekształcenie utworu opublikowanego. Co ważne ma to zastosowanie również do praw pokrewnych, w szczególności fonogramu czy pierwszych wydań.  Aby jednak uznać osobą za winną, należy udowodnić jej najpierw winę umyślną.